Mapa pocztowa Księstwa Warszawskiego

Jako filatelista regionalista, od kilku lat prowadziłem poszukiwania nakierowane na potwierdzenie początków funkcjonowania poczty w powiecie garwolińskim. Dostępne źródła, w tym najpoważniejsze opracowanie Poczty Królestwa Polskiego Czernika [1], jako datę otwarcia placówki pocztowej w Garwolinie i Żelechowie podają rok 1815. Z racji położenia na uboczu głównych traktów,

interesujący mnie region był białą plamą pocztową co najmniej do czasu przynależności do Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Pytanie brzmiało czy po roku 1809 kiedy te tereny zostały odebrane Austrii, coś się zmieniło. Jak napisał Czernik „Poczta Księstwa Warszawskiego rozwijała się pomyślnie. W 1810 roku czynnych było około 250 placówek”. Z racji tej właśnie ilości miałem nadzieję, że interesujące mnie miasta zostały tą siecią objęte. Okres funkcjonowania poczty w Księstwie Warszawskim jest, mam wrażenie, rozpracowany jeszcze niedokładnie. Nigdzie w prasie filatelistycznej nie znalazłem pełnej listy funkcjonujących placówek pocztowych. Dotychczas spotykane mapy to: „Mapa pocztowa Księstwa Warszawskiego, schemat głównych połączeń pocztowych w 1814 r”. z MPiT Wrocław oraz „Mapa traktów i stacji pocztowych Księstwa Warszawskiego 1807-1815”, źródło H. Chmielewski, Bydgoski Komunikat Filatelistyczny r. 1970. Ta druga daje zdecydowanie lepszy obraz, ale też jest mało czytelna i niedokładna. Obie można znaleźć m.in. w [2].

Ostatnio moje poszukiwania zakończyły się spektakularnym sukcesem. Znalazłem udostępnioną w internecie Mapę Pocztową Księstwa Warszawskiego datowaną na lata 1809-1812 a na niej trakt uboczny, częściowo kariolkowy, częściowo konny, na którym zaznaczone są obie interesujące mnie stacje: Garwolin i Żelechów. Dla mnie oznacza ona przesunięcie początków poczty o 3-5 lat wstecz, udokumentowane w sposób nie budzący wątpliwości. Mimo że to niewiele to jakoś milej się robi ze świadomością, że wypadł on w okresie częściowej suwerenności pod skrzydłami francuskimi, niż jako rezultat rozbudowy administracji Królestwa Polskiego będącego we władzy rosyjskiej. Uznałem, że dla pasjonatów historii poczty informacja o istnieniu mapy i jej zawartości będzie krokiem milowym w poznaniu okresu Księstwa Warszawskiego. Dla tych z mniejszych ośrodków, interesujących się placówkami z traktów ubocznych, może tak jak dla mnie, być najstarszym śladem źródłowym funkcjonowania poczty w ich miejscowości.

Mapa którą na (il.1) sprowadziłem do wersji biało czarnej dla lepszej widoczności w wersji cyfrowej jest naprawdę dobrej jakości, czytelna, dostępna dla każdego zainteresowanego w Archiwum Narodowym w Krakowie w zespole Archiwum Potockich z Krzeszowic, sygnatura 29/635/0/14/3163 [5]. Jest to mapa typowo pocztowa z oznaczeniem traktów oraz urzędów i stacji pocztowych. Nie obejmuje innych miast, nie znajdziemy na niej rzek ani granic ale rozmieszczenie sieci pocztowej odzwierciedla rzeczywistą lokalizację w przestrzeni Księstwa Warszawskiego. Legenda tu „Wykład znaków”  wyróżnia: Miasto Departamentowe, Post Amt oraz rodzaje szlaków. Mamy więc szlaki dla poczty: wozowej i konnej, wozowej, kariolkowej, konnej oraz pieszej. Nazwy wielu miejscowości różnią się mniej lub bardziej od dzisiaj używanych, ale każdy przy odrobinie chęci potrafi zinterpretować je właściwie. Jak się okazało placówek było znacznie więcej niż 250. Możemy rozpoznać 37 urzędów pocztowych (Tab.1)

oraz 260 stacji pocztowych (Tab.2) czyli razem 297. 

Wygląda na to, że temat stempli Księstwa Warszawskiego poruszany przez Z. Piekuta w [3] i [4] również powinien być nieco przeformatowany jeśli chodzi o jeszcze nieznane, potencjalne lokalizacje ich używania. Raczej nie odnajdą się takie stemple z Chełma i Sławkowa, ponieważ nie były to placówki klasy urzędu lecz niższej rangi, a zaliczenie ich w Katalogu specjalizowanym z 1990 roku do urzędów pogranicznych było błędem. Lista urzędów Księstwa wymieniona w [2] również okazała się niedokładna. Omawiana mapa zawiera także placówki wymiany spoza Księstwa Warszawskiego i nie są one oznaczone w żaden specjalny sposób, naliczyłem ich 21 (Tab.3). Aby je zidentyfikować zrobiłem analizę porównawczą z innymi dostępnymi mi mapami oraz materiałami odnoszącymi się do tych czasów, mam nadzieję, że nie popełniłem błędów ale jeśli ktoś potrafi je znaleźć i skorygować będzie to wartość dodana do wspólnej wiedzy filatelistycznej. Poniżej w tabelkach, w układzie alfabetycznym, najpełniejsza lista placówek pocztowych okresu Księstwa Warszawskiego sporządzona w oparciu o rzetelny materiał źródłowy z epoki. 

Czytelnikom polecam samodzielną analizę omawianej mapy, bo wtedy zobaczycie sieć pocztową w pełnej krasie. Znane powszechnie trakty główne ale też te mniej uczęszczane poboczne. Upewnicie się, że to nie błąd, że w tabeli  Nowemiasto występuje sześć razy. Mam nadzieję, że tym materiałem zachęciłem wszystkich filatelistów do poszukiwania wiedzy w internecie. W dzisiejszych czasach przynosi to coraz nowe odkrycia z racji ciągłej digitalizacji i udostępniania zasobów archiwalnych prowadzonych przez instytucje, organizacje jak i osoby prywatne. Dostęp do materiałów jest prosty jak nigdy.

Bibliografia:

[1] Czernik M., 1987. Poczta Królestwa Polskiego w Latach 1815-1851. Organizacja i dokumentacja działalności. Wrocław.
[2] Zimowski L., 1972. Geneza i rozwój komunikacji pocztowej na ziemiach polskich. Warszawa.
[3] Piekut J.Z., 2001. Stemple Księstwa Warszawskiego 1809-1817, Filatelistyka Nr 3 (130).
[4] Piekut J.Z., 2003. Jeszcze o stemplach Księstwa Warszawskiego 1809-1817, Przegląd Filatelistyczny Nr 5.
[5] https://szukajwarchiwach.pl/29/635/0/14/3163?q=mapa+pocztowa+XSKANro:t&wynik=1&rpp=15&page=1#tabSkany