Jako filatelista regionalista, od kilku lat prowadziłem poszukiwania nakierowane na potwierdzenie początków funkcjonowania poczty w powiecie garwolińskim. Dostępne źródła, w tym najpoważniejsze opracowanie Poczty Królestwa Polskiego Czernika [1], jako datę otwarcia placówki pocztowej w Garwolinie i Żelechowie podają rok 1815. Z racji położenia na uboczu głównych traktów,

interesujący mnie region był białą plamą pocztową co najmniej do czasu przynależności do Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Pytanie brzmiało czy po roku 1809 kiedy te tereny zostały odebrane Austrii, coś się zmieniło. Jak napisał Czernik „Poczta Księstwa Warszawskiego rozwijała się pomyślnie. W 1810 roku czynnych było około 250 placówek”. Z racji tej właśnie ilości miałem nadzieję, że interesujące mnie miasta zostały tą siecią objęte. Okres funkcjonowania poczty w Księstwie Warszawskim jest, mam wrażenie, rozpracowany jeszcze niedokładnie. Nigdzie w prasie filatelistycznej nie znalazłem pełnej listy funkcjonujących placówek pocztowych. Dotychczas spotykane mapy to: „Mapa pocztowa Księstwa Warszawskiego, schemat głównych połączeń pocztowych w 1814 r”. z MPiT Wrocław oraz „Mapa traktów i stacji pocztowych Księstwa Warszawskiego 1807-1815”, źródło H. Chmielewski, Bydgoski Komunikat Filatelistyczny r. 1970. Ta druga daje zdecydowanie lepszy obraz, ale też jest mało czytelna i niedokładna. Obie można znaleźć m.in. w [2].

Ostatnio moje poszukiwania zakończyły się spektakularnym sukcesem. Znalazłem udostępnioną w internecie Mapę Pocztową Księstwa Warszawskiego datowaną na lata 1809-1812 a na niej trakt uboczny, częściowo kariolkowy, częściowo konny, na którym zaznaczone są obie interesujące mnie stacje: Garwolin i Żelechów. Dla mnie oznacza ona przesunięcie początków poczty o 3-5 lat wstecz, udokumentowane w sposób nie budzący wątpliwości. Mimo że to niewiele to jakoś milej się robi ze świadomością, że wypadł on w okresie częściowej suwerenności pod skrzydłami francuskimi, niż jako rezultat rozbudowy administracji Królestwa Polskiego będącego we władzy rosyjskiej. Uznałem, że dla pasjonatów historii poczty informacja o istnieniu mapy i jej zawartości będzie krokiem milowym w poznaniu okresu Księstwa Warszawskiego. Dla tych z mniejszych ośrodków, interesujących się placówkami z traktów ubocznych, może tak jak dla mnie, być najstarszym śladem źródłowym funkcjonowania poczty w ich miejscowości.

Mapa którą na (il.1) sprowadziłem do wersji biało czarnej dla lepszej widoczności w wersji cyfrowej jest naprawdę dobrej jakości, czytelna, dostępna dla każdego zainteresowanego w Archiwum Narodowym w Krakowie w zespole Archiwum Potockich z Krzeszowic, sygnatura 29/635/0/14/3163 [5]. Jest to mapa typowo pocztowa z oznaczeniem traktów oraz urzędów i stacji pocztowych. Nie obejmuje innych miast, nie znajdziemy na niej rzek ani granic ale rozmieszczenie sieci pocztowej odzwierciedla rzeczywistą lokalizację w przestrzeni Księstwa Warszawskiego. Legenda tu „Wykład znaków”  wyróżnia: Miasto Departamentowe, Post Amt oraz rodzaje szlaków. Mamy więc szlaki dla poczty: wozowej i konnej, wozowej, kariolkowej, konnej oraz pieszej. Nazwy wielu miejscowości różnią się mniej lub bardziej od dzisiaj używanych, ale każdy przy odrobinie chęci potrafi zinterpretować je właściwie. Jak się okazało placówek było znacznie więcej niż 250. Możemy rozpoznać 37 urzędów pocztowych (Tab.1)

Tab.1 - Lista 37 urzędów pocztowych (postamtów)
1 Augustów 9 Kłodawa 17 Mariampol 25 Radom 33 Warszawa
2 Brześć (kuj.) 10 Końskie 18 Międzyrzec 26 Rawa 34 Widawa
3 Bydgoszcz 11 Kozienice 19 Opatów 27 Rawicz 35 Wieleń
4 Częstochowa 12 Kraków 20 Piła 28 Siedlce 36 Wschowa
5 Inowrocław 13 Leszno 21 Piotrków 29 Słupca 37 Zamość
6 Kalisz 14 Lublin 22 Płock 30 Sochaczew    
7 Kargowa 15 Łomża 23 Poznań 31 Terespol    
8 Kempno 16 Łowicz 24 Pułtusk 32 Toruń    


oraz 260 stacji pocztowych (Tab.2) czyli razem 297. 

Tab.2   - Lista 260 stacji pocztowych
1 Babiak 66 Kleczewo 131 Nowawieś 196 Solec
2 Barcin 67 Kłomnice 132 Nowe Miasto Korczyn 197 Stanisławów
3 Bełżyce 68 Kobylin 133 Nowemiasto 198 Starawieś
4 Biała 69 Kocierzów 134 Nowemiasto 199 Stary Zamość
5 Bieżuń 70 Kock 135 Nowemiasto 200 Staszów
6 Błonie 71 Kodeń 136 Nowemiasto 201 Stawiszki
7 Bobrowniki 72 Koło 137 Nowemiasto 202 Stawiszyn
8 Bojanowo 73 Koniecpol 138 Oborniki 203 Stęszewo
9 Brodnica 74 Konin 139 Oborowo 204 Stopnica
10 Brojce 75 Kosobudy 140 Okoniew 205 Stryków
11 Brzesko 76 Kostrzyń 141 Olkusz 206 Sucha
12 Buk 77 Koszyce 142 Opatówek 207 Sulejów
13 Bytyń 78 Kowal 143 Opoczno 208 Suwałki
14 Chełm 79 Koziegłowy 144 Ostrołęka 209 Szadek
15 Chełmno 80 Koźmin 145 Ostromecko 210 Szamotuły
16 Chełmża 81 Kórnik 146 Ostrowiec 211 Szczekociny
17 Chociszew 82 Krasnystaw 147 Ostrów 212 Szczucin
18 Chodzieżno 83 Kraśnik 148 Ostrów 213 Szkalbmierz
19 Chrzonowice 84 Krobia 149 Pacanów 214 Szmigiel
20 Chwaliszew 85 Krosna 150 Piaseczno 215 Szrem
21 Ciechanowiec 86 Krotoszyn 151 Piaski 216 Szreńsk
22 Ciechanów 87 Krynica 152 Piątek 217 Szroda
23 Cło 88 Krzepice 153 Pilica 218 Szubin
24 Czarników 89 Krzeszowice 154 Pleszów 219 Szydłowiec
25 Czeladź 90 Kutno 155 Płońsk 220 Szydłów
26 Daleszyce 91 Kwieciszewo 156 Pniew 221 Tarczyn
27 Dobrzyń 92 Lieborg 157 Pniewo 222 Tarnogród
28 Drzewica 93 Lipno 158 Pobiedziska 223 Tomaszów
29 Dubienka 94 Lubartów 159 Powiedź 224 Tominy
30 Działoszyn 95 Lubawa 160 Prenny 225 Trzcianka
31 Fordon 96 Lubochnia 161 Przasnych 226 Trzciel
32 Garwolin 97 Lubraniec 162 Przysucha 227 Tuszyn
33 Gąsiorów 98 Łagów 163 Puławy 228 Tykocin
34 Głaznów 99 Łask 164 Pyzdry 229 Urzędów
35 Głębokibród 100 Łęczyca 165 Rachów 230 Uść
36 Gniewków 101 Łęki 166 Raciąż 231 Warta
37 Gniezno 102 Łobzenica 167 Radomsk 232 Wartemberg
38 Gollub 103 Łopuszno 168 Radoszyce 233 Wągrowice
39 Gołcza 104 Łosice 169 Radziejewo 234 Węgrów
40 Gombin 105 Łososna 170 Radzyń 235 Wielgie
41 Gostynin 106 Łowiczek 171 Rajgród 236 Wieluń
42 Gostyń 107 Łozdziej 172 Rakoniewice 237 Wieruszów
43 Góra 108 Łuków 173 Raszyn 238 Wierzbica
44 Grabów 109 Maków 174 Rogoźno 239 Więcborg
45 Grajewo 110 Małogoszcz 175 Rozniatowice 240 Wilkowiszki
46 Granica 111 Margonin 176 Rożan 241 Wirzbałów
47 Gronowo 112 Markuszów 177 Ryczywół 242 Witkowo
48 Grójec 113 Maryampol 178 Rypin 243 Wizna
49 Hebdów 114 Miastków 179 Sandomierz 244 Włodawa
50 Holinka 115 Miechów 180 Sejny 245 Wolborz
51 Hrubieszów 116 Międzychód 181 Sempolno 246 Wolsztyn
52 Hutta 117 Międzyrzecz 182 Serrey 247 Wrocławek
53 Iłża 118 Mława 183 Siennica 248 Września
54 Iwaniska 119 Mniów 184 Siensko 249 Wyrzysk
55 Iwanowice 120 Mniszek 185 Sieradz 250 Wyszogród
56 Jastrzemna 121 Mniszów 186 Sieraków 251 Zalesie
57 Jelnia 122 Modlin 187 Sierpc 252 Zbąszyn
58 Jędrzejów 123 Mogielnica 188 Siewierz 253 Zbuczyn
59 Józefów 124 Mszczonów 189 Silna 254 Zduny
60 Kalwarya 125 Murowana Goślina 190 Skierniewice 255 Żabiawola
61 Kałuszyn 126 Mzurki 191 Skompe 256 Żarki
62 Kamieńsko 127 Nakło 192 Skwierzyna 257 Żarnowiec
63 Kazimierz 128 Naramice 193 Sławatycze 258 Żarnów
64 Kcyń 129 Nasielsk 194 Sławków 259 Żelechów
65 Kielce 130 Nieporęt 195 Służewo 260 Żelisław

Wygląda na to, że temat stempli Księstwa Warszawskiego poruszany przez Z. Piekuta w [3] i [4] również powinien być nieco przeformatowany jeśli chodzi o jeszcze nieznane, potencjalne lokalizacje ich używania. Raczej nie odnajdą się takie stemple z Chełma i Sławkowa, ponieważ nie były to placówki klasy urzędu lecz niższej rangi, a zaliczenie ich w Katalogu specjalizowanym z 1990 roku do urzędów pogranicznych było błędem. Lista urzędów Księstwa wymieniona w [2] również okazała się niedokładna. Omawiana mapa zawiera także placówki wymiany spoza Księstwa Warszawskiego i nie są one oznaczone w żaden specjalny sposób, naliczyłem ich 21 (Tab.3). Aby je zidentyfikować zrobiłem analizę porównawczą z innymi dostępnymi mi mapami oraz materiałami odnoszącymi się do tych czasów, mam nadzieję, że nie popełniłem błędów ale jeśli ktoś potrafi je znaleźć i skorygować będzie to wartość dodana do wspólnej wiedzy filatelistycznej. Poniżej w tabelkach, w układzie alfabetycznym, najpełniejsza lista placówek pocztowych okresu Księstwa Warszawskiego sporządzona w oparciu o rzetelny materiał źródłowy z epoki. 

Tab.3 - Lista 21 placówek państw ościennych współpracujących z   placówkami Księstwa Warszawskiego
1 Białystok 5 Grodno 9 Landsberg 13 Rawa (Ruska) 17 Tarnowice
2 Brześć 6 Grudziądz 10 Lyck 14 Sieniawa 18 Trachenberg
3 Driesen 7 Hernstadt 11 Mogilany 15 Stallupenen 19 Wałcz
4 Głogowa 8 Kowno 12 Neidenburg 16 Szwibus 20 Zielentzig
                21 Zullichau

Czytelnikom polecam samodzielną analizę omawianej mapy, bo wtedy zobaczycie sieć pocztową w pełnej krasie. Znane powszechnie trakty główne ale też te mniej uczęszczane poboczne. Upewnicie się, że to nie błąd, że w tabeli  Nowemiasto występuje sześć razy. Mam nadzieję, że tym materiałem zachęciłem wszystkich filatelistów do poszukiwania wiedzy w internecie. W dzisiejszych czasach przynosi to coraz nowe odkrycia z racji ciągłej digitalizacji i udostępniania zasobów archiwalnych prowadzonych przez instytucje, organizacje jak i osoby prywatne. Dostęp do materiałów jest prosty jak nigdy.

Bibliografia:

[1] Czernik M., 1987. Poczta Królestwa Polskiego w Latach 1815-1851. Organizacja i dokumentacja działalności. Wrocław.
[2] Zimowski L., 1972. Geneza i rozwój komunikacji pocztowej na ziemiach polskich. Warszawa.
[3] Piekut J.Z., 2001. Stemple Księstwa Warszawskiego 1809-1817, Filatelistyka Nr 3 (130).
[4] Piekut J.Z., 2003. Jeszcze o stemplach Księstwa Warszawskiego 1809-1817, Przegląd Filatelistyczny Nr 5.
[5] https://szukajwarchiwach.pl/29/635/0/14/3163?q=mapa+pocztowa+XSKANro:t&wynik=1&rpp=15&page=1#tabSkany