Temat postkasowania był kilkukrotnie poruszany w polskiej literaturze filatelistycznej. Autorem tego określenia oraz jego definicji był Jerzy Tokar i opublikował je po raz pierwszy w „Filateliście” w 1984 roku. Pojęcie to wprowadzono również do „Encyklopedii Filatelistyki” i jego definicja brzmi następująco:
„Postkasowanie, kasowanie ponadawcze, unieważnienie znaczków i całostek pocztowych nie skasowanych przez nadawczą placówkę pocztową, dokonane przez placówki pocztowe pośredniczące, placówkę odbiorczą lub listonosza doręczającego przesyłkę; występuje na przesyłce pocztowej najczęściej przez kreślenie odręczne albo stemplem beznapisowym, datownikiem bądź postkasownikiem – stemplem pocztowym służącym do tego celu” (2). W związku z tym, że przesyłki postkasowane spotyka się dość rzadko to i wiedza na ten temat wśród filatelistów jest słabo rozpowszechniona. Artykuł ma na celu pokazanie różnych sposobów postkasowania polskich przesyłek krajowych i zagranicznych oraz podsumowanie wiedzy na ten temat.
Według Dziennika Urzędowego MPiT z 1921 roku „Unieważnienie znaczków opłaty wchodzi w zakres obowiązków urzędu nadawczego [...], gdyby jednak urząd do tego powołany unieważnienia nie dokonał, winien to wykonać urząd (względnie funkcjonariusz wydający przesyłkę adresatowi), który pierwszy usterkę stwierdził za pomocą przekreślenia znaczka na krzyż atramentem oraz wpisania daty i nazwy urzędu unieważniającego” (1). Postkasowanie znaków opłaty w ten sposób spotyka się bardzo rzadko (il. 1), niemniej jednak warto wiedzieć, że taka była instrukcja i właśnie ten sposób był obowiązujący. Najczęściej znaczki postkasowano przez kreślenie bez wpisywania daty i nazwy urzędu pocztowego (il. 2). Jak pisał J. Tokar w artykule „Polskie postkasowniki” (5) „W Polsce powszechną formą postkasowania było kreślenie znaków opłaty. Aby to zmienić Ministerstwo Łączności pismem z dnia 1.07.1967 wprowadziło postkasowniki beznapisowe w większych urzędach pocztowych oddawczych.” W praktyce natomiast postkasowniki beznapisowe funkcjonowały w Polsce już w okresie międzywojennym. Nieme postkasowniki pokazane na il. 3 i 4 teoretycznie mogą nie być polskie ponieważ adresowane są za granicę, więc znaczki mogły zostać skasowane w jednym z krajów tranzytowych, ale na il. 5 pokazna jest kartka wysłana krajowo, postkasowana tym samym kasownikiem co znaczki na pocztówce z il. 4, co dowodzi, że musiał to być postkasownik używany w Polsce – najprawdopodobniej w Warszawie. Na ilustracjach 6, 7 i 8 pokazano przesyłki z lat 40-tych i 50-tych z różnymi formami postkasowania stosowanymi przez polskie urzędy pocztowe, w tym również użycie datownika nadawczego jako postkasownika, jak w przypadku kartki pocztowej nadanej z obozu pracy przymusowej w Rudzie Śląskiej do Niemiec, a skasowanej datownikiem urzędu tranzytowego Poznań 2.
W innych krajach były stosowane podobne praktyki w przypadku postkasowania znaczków. Np w Wiedniu używany był niemy stempel W1 w okręgu (il. 9), choć zdarzają się też postkasowania za pomocą datowników nadawczych (il. 10 i 11). W Niemczech, a tym samym w Generalnym Gubernatorstwie stosowano pieczątkę „Nachträglich entwertet” co oznacza „wtórnie skasowano” (il. 12). W niektórych urzędach pocztowych były specjalne postkasowniki z nazwą urzędu pocztowego (il. 13), a czasami do postkasowania używano datowników nadawczych (il. 14 i 15).
Podsumowując warto zauważyć, że na polskich całościach pocztowych może wystąpić bardzo wiele różnych sposobów postkasownia. Te pokazane w artykule z pewnością nie wyczerpują wszystkich możliwości, bo np. inne były prezentowane w publikacjach wymienionych w bibliografii. Warto zatem, jak się zobaczy przesyłkę pocztową na której znaczki są skasowane w jakiś niespotykany sposób, pochylić się nad tym i zastanowić jaka jest tego przyczyna, a nie z góry zakładać, że jest to fałszerstwo. Poza tym, trzeba zdawać sobie sprawę, że teoria często odbiega od praktyki i urzędnicy pocztowi nie zawsze postępowali ściśle z obowiązujacymi instrukcjami lub przepisami. Może być też tak, że obecnie nie zawsze jest możliwość odnalezienia wszystkich instrukcji pocztowych i pewne praktyki możemy poznać jedynie przy pomocy zachowanych przesyłek pocztowych. Np. według Dzienników Urzędowych nieme postkasowniki zostały wprowadzone w latach 60-tych, gdy w rzeczywistości można je spotkać już na przesyłkach z okresu międzywojennego czy z lat 50-tych. W każdym razie znajomość różnych tego typu praktyk stosowanych w różnym czasie przez pocztę może być przydatna przy wyjaśnianiu wielu zagadnień filatelistycznych. 
Il. 1 Pocztówka wysłana w 1939 roku z Zakopanego do Gdańska, skasowana odręcznie w Gdańsku zgodnie z instrukcją MPiT przez wpisanie daty i nazwy urzędu pocztowego
Il. 2 Koperta polecona nadana w 1929 roku w Agencji Pocztowej Sielec nad Jasiołdą do Detroit. Znaczki skasowano odręcznym kreśleniem oraz dodatkowo w Detroit datowniekiem odbiorczym
Il. 3 Koperta z Warszawy do Szwajcarii na której dwa znaczki skasowano poprawnie datownikiem nadawczym Warszawa 1 z datą 18.III.1921, a pozostałe trzy niemym dwuobrączkowym postkasownikiem
Il. 4 Pocztówka z Warszawy do Belgii na której znaczki unieważniono niemym postkasownikiem z Warszawy.
Il. 5 Kartka pocztowa wysłana w 1949 roku z Siedlec do Warszawy skasowana dodatkowo niemym postkasownikiem z Warszawy (takim samym jak pokazany na il. 4)
Il. 6 Kartka pocztowa wysłana z obozu pracy przymusowej w Rudzie Śąskiej do Niemiec postkasowana 29.5.1946 w UP Poznań 2
Il. 7 Koperta nadana 21.6.1953 z Rzeszowa do Leszna na której znaczki skasowano dodatkowo (najprawdopodobniej dlatego, żę właściwy datownik za mało „nachodził” na znaczek), czarnym stemplem ze znakiem przekreślenie na krzyż
Il. 8 Kartka pocztowa z Piekar do Gdańska, na której wydrukowany znak opłaty postkasowano jednowierszową pieczątką o treści „KASOWANO”
Il. 9 Kartka pocztowa potwierdzająca odbiór pieniędzy wysłana 5.II.1925 z Nowego Targu do Wiednia. Znaczki postkasowano w Wiedniu stemplem jednoobrączkowym z treścią W1
Il. 10 Kartka pocztowa wysłana w 1920 roku z Czyżyn do Wiednia, postkasowana datownikiem Wien 50
Il. 11 Koperta wysłana 3.I.1937 z Torunia do Wiednia. Parkę znaczków naklejoną na rewersie koperty postkasowano datownikiem Wien 40
Il. 12 Koperta z czasów Generalnego Gubernatorstwa adresowana do Krakowa postkasowana specjalną do tego celu pieczątką „Nachträglich entwertet”
Il. 13 Opaska gazetowa wysłana z Polski do Lipska gdzie została postkasowana specjalnym stemplem dwuwierszowym w ramce z UP Leipzig 10
Il. 14 Koperta wysłana w 1920 z Bydgoszczy do Charlottenburg. Z uwagi na to, że na znaczku bardzo słabo odciśnięto datownik Bydgoszcz to urzędnik pocztowy w Niemczech postanowił dodatkowo unieważnić go datownikiem Charlottenburg
Il. 15 Koperta opłacona jako polecona wysłana 13.IX.1926 z Bielska do Drezna. Urzędnik pocztowy w Bielsku nie zauważył znaczków naklejonych na rewersie koperty i nadał ją jako list zwykły. W Niemczech zostało to zauważone i zrobiono odręczną adnotację, że list jest opłacony jako polecony oraz postkasowano znaczki datownikiem „Dresden Altst.1”
Bibliografia:
(1) Dziennik Urzędowy MPiT nr 23/1921 str. 376-377.
(2) „Encyklopedia Filatelistyki” PWN, Warszawa 1993 str. 453.
(3) Solecki. A „Encyklopedia Pocztowa” Gdańsk 1945 str. 487.
(4) Tokar J. „Nazewnictwo filatelistyczne” Filatelistyka nr 11/1984 str. 247-249.
(5) Tokar J. „Polskie postkasowniki” Filatelistyka nr 2/1992 str. 42.
(6) Vogels H. „Poczta Polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939” tom IV str. 83-85.
(7) Wincewicz T. „Jeszcze o postkasowaniu w Polsce” Filatelistyka nr 2/1992 str. 42-43.
Niniejszy tekst został opublikowany w najnowszym numerze "Filatelisty Małopolskiego".
