Eksponat: Polish Post in former German territories in 1919-1920

Poczta Polska na terenach byłych Niemiec  w latach 1919-1920

Tło historyczne
     Od 1795 r. Polska była podzielona między Prusy, Rosję i Austrię. W wyniku I wojny światowej Polska odzyskała niepodległość 11 listopada 1918 r. Sytuacja na granicy z Niemcami była jednak konfliktowa. Powstanie Wielkopolskie trwało od 27 grudnia 1918 r. do 16 lutego 1919 r. Po jego zawieszeniu utworzono linię demarkacyjną granicy, obowiązującą do czasu ratyfikacji traktatu wersalskiego przez Niemcy 10 stycznia 1920 r. W międzyczasie poczta niemiecka stopniowo stawała się polska, najpierw w czasie Powstania poprzez cenzurę korespondencji, a od lipca 1919 r. poprzez stopniowe obsadzanie urzędów pocztowych przez polskich pracowników pocztowych i wprowadzanie polskich znaczków. Na Pomorzu przejęcie poczty pruskiej odbyło się "bezkrwawo"; od 17 stycznia 1920 r. na podstawie wcześniejszych, polsko-niemieckich porozumień. 

Cel
      Rzadko zdarza się, aby jeden kraj przekazał drugiemu nie tylko swoje terytorium, ale także swoje instytucje, w tym przypadku pocztę. Okres 1919 – 1920 w Wielkopolsce i na Pomorzu jest ważny dla historii Poczty Polskiej i filatelistyki pogranicza niemiecko-polskiego. Jest to historia poczty, która dokumentuje trudny proces tworzenia nowego ładu pocztowego. W eksponacie przedstawiono  prowizoryczne rozwiązania stosowane w okresie przejściowym zastępowania pruskiego systemu pocztowego polskim. Poczta Polska działała na terenie byłego zaboru pruskiego i przyjmowała niemieckie taryfy pocztowe do 14 kwietnia 1920 r. Wprowadzenie polskich taryf pocztowych formalnie zamyka okres przejściowy, choć w transakcjach paczkowych i gotówkowych nadal obowiązywały formularze niemieckie.

Najciekawsze walory są zaznaczone na czerwono. Część z nich została atestowana, część została sklasyfikowana jako autentyczne na podstawie własnych badań, ponieważ nie ma eksperta od tego tematu. Sekcje eksponatu są zrównoważone zgodnie z dostępnym materiałem.

Nowy eksponat powstał na podstawie trzech ekranów z innego zbioru: Początki Poczty Polskiej w Polsce Niepodległej XI.1918–1920. W latach 2009-2023 eksponat ten zdobył szereg prestiżowych nagród na wystawach krajowych i światowych, w tym Large Gold w Sztokholmie z okazji 150-lecia RPSL.

Częścią poprzedniego eksponatu była dokumentacja pocztowa z terenu dawnego zaboru pruskiego. Udało się stworzyć osobną kolekcję na ten temat, nigdy wcześniej nie prezentowaną, ukazującą okres cenzury pocztowej i rozwiązań przejściowych stosowanych przez Pocztę Polską w 1920 r. na ziemiach Wielkopolski i Pomorza. 

Materiał z terenu byłego zaboru pruskiego był zbierany i badany przez ponad 20 lat. Wyniki prowadzonych przez autora badań w polskich i niemieckich archiwach zostały opublikowane w dwóch dwujęzycznych książkach poświęconych tematyce Poczty Polskiej działającej w Wielkopolsce i na Pomorzu w latach 1919 – 1920., W sierpniu 2023 r. ukazał się specjalny numer wirtualnego miesięcznika Filatel.pl, w którym przedstawiłem najnowszy stan badań nad cenzurą pocztową w Wielkopolsce.

Okres 1919-1920 w Wielkopolsce i na Pomorzu jest ważny dla historii Poczty Polskiej oraz dla filatelistyki pogranicza niemiecko-polskiego ze względu na czasowe stosowanie:

• znaków cenzury, w tym bardzo rzadkich zalepek i zaklejek,

• Niemieckich formularzy pocztowych (dla paczek, przekazów gotówki oraz telegramów),

• dwujęzycznych formularzy pocztowych,

• znaczków niemieckich,

• mieszanych frankatur polsko-niemieckich, które formalnie były dozwolone do 14 kwietnia 1920 r.; do tego czasu obowiązywały niemieckie taryfy pocztowe,

• przesyłek opłaconych polskimi znaczkami i niemieckimi datownikami,

• przesyłek opłaconych znaczkami niemieckimi i polskimi datownikami,

• Niemieckich naklejek polecenia.

Należy podkreślić, że pokazane na wystawie znaki cenzury lokalnej stosowane w Wielkopolsce i na Pomorzu są unikalne. W wielu przypadkach znane są w pojedynczych egzemplarzach. Pokazano 70 różnych znaków lokalnej cenzury ze znanych 190.

Wystawa ilustrowana jest kopiami dokumentów pocztowych pochodzących z Muzeum Poczt i Telegrafów we Wrocławiu oraz z Archiwum Federalnego w Berlinie.

Serdecznie zapraszam do 8-ekranowej filatelistycznej uczty!