Mój tekst o ambulansach niemieckich na terenie b. zaboru pruskiego obejmującego Wielkopolskę i Pomorze spotkał się ze sporym zainteresowaniem, czego dowodem jest ponad 500 odsłon na stronie i-KF. Podobnie było z uzupełnieniem kol. M. Miętusa wraz z pokazanymi przez Niego skanami.
Po naszych tekstach „przypomnieliśmy” sobie o pozycji H.J.Dobiata, wydanej w 2013 r. (H.J. Dobiat, Die Weiterverwendung von deutschen Stempeln in Polen nach dem 1. Weltkrieg, Soest 2013), w której znajdują się dodatkowe informacje o niemieckich ambulansach. Stworzyło to sytuację, w której można pełniej zewidencjonować znane datowniki niemieckich ambulansów pocztowych używanych przez pocztę polską.
Jak pisze wspomniany P. Schmelzle, Niemcy oddały 23 ambulanse aliantom i 85 ambulansów Polskiemu Zarządowi Poczty (str. 70 jego publikacji). Autor nie wymienia nr ambulansów ani ich tras. Nie wiemy również, ile ambulansów pozostało w Wielkopolsce, a ile przydzielono na Pomorzu, choć w Muzeum Poczty i telegrafów we Wrocławiu znaleźć można informacje przydatne do tematu (Krótki zarys historii Poczty, Telegrafów i Telefonów o Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy, s.24. Zasób MPiT we Wrocławiu). Mianowicie w niżej cytowanym opracowaniu pisze się o posiadanych aktywach „w chwili przejęcia administracji”, a wśród nich o 15 wagonach 3-osiowych, 1 wagonie 2-osiowym oraz o 31 przedziałach pocztowo – bagażowych, a także o „rezerwie” w postaci 1 wagonu 4-osiowego, 6 wagonach – 3-osiowych i 6 przedziałach pocztowo-bagażowych.
Po ponad 100 latach zadanie identyfikacji ambulansów i ich tras przypadło filatelistom, którzy w ramach swojej pasji mogą próbować zewidencjonować przekazane Polsce niemieckie ambulanse.
Za „polsko - niemieckie” ambulanse można więc uważać te, które na terenie Wielkopolski spotyka się na przesyłkach z obiegu pocztowego z całego okresu 1919 r. Powstanie Wielkopolskie wybuchło w końcu grudnia 1918 r., ale od 3 stycznia 1919 r. Polacy zastosowali kontrolę poczty – wojskową i cywilną - potwierdzoną na przesyłkach stemplami cenzury. Dotyczyło to również przesyłek wysłanych ambulansami pocztowymi. Od sierpnia 1919 r. możliwe są przesyłki z tego terenu z użyciem polskich znaczków w ambulansach pocztowych. Znana jest jak na razie jedna koperta z datownikiem ambulansu POSEN – BROMBERG z 22.08.19 z wyciętym numerem pociągu. Została ona opłacona trzema znaczkami wydania regionalnego. Można przypuszczać, że wycięcie nr ambulansu w niemieckim datowniku oznaczało jego polonizację.
W oparciu o dotychczasowe badania identyfikuje się następujące ambulanse niemieckie w Wielkopolsce i na Pomorzu:
I. Wielkopolska:
1. Breslau – Gnesen (nr?)
2. Breslau – Posen (nr.73)
3. Breslau – Posen – Stettin (nr.844) – notowany z 22.8.1919, niemiecki tranzytowy
4. Czempin – Schrimm (nr 859)
5. Hohensalza – Rogasen (nr 545)
6. Kosten – Gostyn (nr 3)
7. Koschmin – Gostyn (nr 904)
8. Lissa – Ostrowo – Posen (nr 516)
9. Mogilno – Kruschwitz – Hohensalza (nr 481, 486)
10. Neutomischel – Duschnik (ambulans wąskotorowy nr 9, 12)
11. Ostrowo – Groβ Graben (nr 766)
12. Posen – Bromberg (nr 564, 567)
13. Posen – Bentschen (nr 205)
14. Posen – Jarotschin (nr.465)
15. Posen – Ostrowo – Warschau (nr 516c, 830)
16. Posen – Stralkowo (nr ?)
17. Posen – Wollstein (nr 531, 533, 544)
18. Posen – Kreuz (nr 611)
19. Posen – Insterburg (nr 204, 215, kursował zapewne do polsko – niemieckiej granicy)
20. Posen – Kreuzburg (nr 828)
21. Rawitsch – Kobylin (nr 316)
22. Samter – Birnbaum (nr?)
23. Schildberg – Deutschhof (nr 927, 930)
24. Trachenberg – Sulmierschűtz (wąskotorowy, znany z IV.1919 przez linię demarkacyjną, do sprawdzenia, czy pozostał po 1919 r. w Polsce).
25. Witaschűtz – Komorze (ambulans wąskotorowy nr 7, 15)
II. Pomorze
Uwagi:
· na wielu niemieckich datownikach wycięte zostały numery niemieckich ambulansów lub były nieczytelne,
· kilka nr ambulansów pocztowych na jednej trasie nie świadczy o odrębnych ambulansach, ale o zmianie ich datownika po zmianie kursu,
· spotyka się niemieckie datowniki ambulansów z polskimi nazwami miast, np. Thorn – Marienwerder; Lissa – Cottbus, Berlin – Posen. Nie oznacza to jednak, że dany ambulans został przekazany Polsce.
1. Berent – Karthaus
2. Berlin – Danzig (nr 593)
3. Bromberg – Schönsee (nr 235 i 404)
4. Culm – Kornatowo
5. Culm – Unislaw (nr 624)
6. Culm – Bromberg (nr?)
7. Czersk – Laskowitz
8. Dirschau – Bromberg (nr. 122, 124, 308, 311, 375, 411, 724)
9. Dirchau – Danzig (nr 126, 542, nr 555 - nie przekazany Polsce?)
10. Flatow – Terespol (nr 1012, 1016, 2552)
11. Garnsee – Lessen (nr 704)
12. Graudenz – Soldau (805, 806)
13. Hardenberg – Neidenburg (nr 4)
14. Karthaus – Lauenburg
15. Kolmar – Gollantsch (nr 532)
16. Kolmar – Schneideműhl (nr 882)
17. Konitz – Graudenz (nr 584)
18. Konitz – Nakel (nr 525)
19. Konitz – Nakel – Graudenz (nr 581)
20. Konitz – Tuchel - Graudenz (nr 818)
21. Konitz – Hohenstein (nr ?)
22. Löbau – Zajonskowo (nr 1153)
23. Marienburg – Mlawa (nr?) znany z 14.5.1920
24. Melno - Pfeilsdorf
25. Putzig – Krokow
26. Putzig – Rheda (nr 961, 965)
27. Thorn - Marienburg
28. Pr.Stargard – Schmentau (1123)
29. Pr. Stargard – Crone (nr 3..)
30. Schleusenau – Crone a/d Brahe (wąskotorowy nr 2 i 3)
31. Schwetz – Terespol (nr 352, 356, 358)
Współcześnie rejestrujemy 56 datowników ambulansowych - więcej z Pomorza niż z Wielkopolski. Niektóre z nich zachowały się w jednym znanym egzemplarzu.
Kolejne przykłady przesyłek:
 |
 |
 |
Fot.1. Kartka pocztowa wysłana 14.2.20 ambulansem pocztowym CZERSK – LASKOWITZ (WESTPR.) do Hagenort (Osieczna) w pow. Stargard. Opłata polskim znaczkiem w wys. 15 fen zgodna z niemiecką taryfą pocztową ważną do 14.4.1920.
Fot. 2. List wysłany 17.2.20 ambulansem pocztowym GARNSEE - LESSEN do Berlina. Opłata polskim znaczkiem w wys. 20 fen zgodna z niemiecką taryfą pocztową ważną do 14.4.1920.
Fot. 3. Widokówka z Pucka wysłana 12.4.20 zagranicę ambulansem pocztowym PUTZIG (WESTPR) – RHEDA, ZUG 961. Opłata polskim znaczkiem w wys. 20 fen, nadpłacona o 5 fen wg niemieckiej, zagranicznej taryfy pocztowej ważnej do 14.4.1920. Kartka ma znak cenzury pocztowej z Warszawy.
 |
 |
 |
Fot. 4. List zwykły wysłany 10.5.20 ambulansem pocztowym DIRSCHAU – DANZIG / Z.542 do Lahn. Opłata w wys. 1 Mk zgodna z polską, zagraniczną taryfą pocztową wprowadzoną od 15.4.1920.
Fot. 5. List zwykły wysłany 12.7.20 ambulansem pocztowym KONITZ (WESTPR.) – GRAUDENZ/ Zug 584 do Grossenhain (k.Drezna). Opłata w wys. 1 Mk zgodna z polską, zagraniczną taryfą pocztową wprowadzoną od 15.4.1920. Nieczytelny, niemiecki datownik miejscowości nadania. Ciekawostką tego listu jest skasowanie datownikiem ambulansu znaczka za 10 fen nie unieważnionym w urzędzie nadania.
Fot.6. Widokówka z Kartuz wysłana 14.8.21 ambulansem pocztowym KARTHAUS – LAUENBURG / ZUG do Francji. Opłata w wys. 10 Mk zaniżona o 2 Mk względem polskiej zagranicznej taryfy pocztowej, ważnej od 15.7.1921.
 |
Fot. 7. Niemiecka kartka pocztowa wysłana 31.5.20 niemieckim ambulansem pocztowym BERLIN – POSEN / ZUG 204. Ambulans ten znany jest z okresu 1918 – 1923 także z numerami 202 i 208. Ten niemiecki ambulans pocztowy, sądząc po czasie kursowania na trasie BERLIN – POZNAŃ obsługiwał ruch pocztowy między Niemcami a Polską.
